Νεολαία: Στον αστερισμό της Εργασιακής Ανασφάλειας
Του Γ. Παναγόπουλου
Προέδρου ΓΣΕΕ
1. Εισαγωγή
Πολλά και μεγάλα είναι τα προβλήματα που απασχολούν τους νέους εργαζόμενους. Το κορυφαίο, βέβαια, είναι η ανεργία και η υποαπασχόληση. Επιπλέον, το βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων νέων είναι χαμηλότερο από τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους, καθώς στο ξεκίνημα της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, τα οποία χωρίς την οικογενειακή βοήθεια θα είχαν οξυνθεί ακόμη περισσότερο.
Όμως, μαζί μ’ αυτά, και άλλα σοβαρά προβλήματα όπως το ύψος των αμοιβών, οι συνθήκες εργασίας, οι διακρίσεις σε βάρος των νέων εργαζόμενων, τα εμπόδια στη μόρφωση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό, το μεγάλο πρόβλημα των ανήλικων εργαζόμενων, η ψυχαγωγία και τόσα άλλα, καλλιεργούν καθημερινά στη νεολαία την αβεβαιότητα για το αύριο.
Συνεπώς, οι λύσεις των προβλημάτων των νέων εργαζόμενων εντάσσονται στα γενικότερα προβλήματα όλων των εργαζομένων, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν ουσιαστικές προϋποθέσεις τόσο για τη συμμετοχή και τη δράση τους στους θεσμούς, όσο και για την ανάπτυξη μαζικού συνδικαλιστικού κινήματος.
2. Στοιχεία σχετικά με την εργαζόμενη νεολαία
Η κατανομή της απασχόλησης των νέων ηλικίας 14-29 ετών κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας το 2006, δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία, σχεδόν τα 2/3 των νέων, εργάζονται στον τριτογενή τομέα της οικονομίας (69,3%), ενώ στο δευτερογενή το 23,1% και στον πρωτογενή το 7,6%.
Σε ότι αφορά τη θέση στο επάγγελμα η συντριπτική πλειοψηφία (76,5%) είναι μισθωτοί, το 10% αυτοαπασχολούμενοι το 10,5% ανήκει στα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη και το 3% στους εργοδότες.
Ο φόβος της ανεργίας και η ανάγκη της επιβίωσης αναγκάζει πολλούς νέους να εργάζονται με την ώρα (μερική απασχόληση), με συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή με το κομμάτι (φασόν) και σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς κοινωνικοασφαλιστικά και συνδικαλιστικά δικαιώματα (μαύρη εργασία). Ιδιαίτερα στον επισιτισμό, το εμπόριο και τις υπηρεσίες, όπως επισημαίνει η Γραμματεία Νέων της ΓΣΕΕ, το οκτάωρο γίνεται 12ωρο ή 3ωρο, το πενθήμερο κόβεται σε τετραήμερο με μειωμένες αποδοχές, οι ατομικές συμβάσεις αντικαθιστούν τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, η εντατικοποίηση δυναμώνει με την υπόσχεση του πριμ παραγωγικότητας ή των BONUS, χωρίς να υπάρχει η ουσιαστική σύνδεση του μισθού με την παραγωγικότητα.
3. Οι νέοι, τα κατ’ εξοχήν θύματα της ανεργίας
Ως άνεργος νέος ορίζεται ο νέος εργαζόμενος, ο οποίος αναζητά εργασία και δεν βρίσκει, μεταξύ των οποίων βρίσκεται ένας σημαντικός αριθμός πτυχιούχων ανωτέρων και ανωτάτων σχολών. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι νέοι στο τέλος της εκπαίδευσής τους δεν διαθέτουν επαρκή προσόντα που να ανταποκρίνονται στην αγορά εργασίας, ενώ από την άλλη η αγορά εργασίας δεν καταφέρνει να τους παρέχει την εργασιακή εμπειρία και τις απαιτούμενες θέσεις απασχόλησης για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία.
Απ’ όλες τις μέχρι τώρα έρευνες διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο πλήγμα από την ανεργία το δέχονται οι νεότερες ηλικιακά ομάδες του πληθυσμού.
· Η ανεργία στην Ε.Ε των 15 ξεπερνά τα 14.000.465 άτομα, ενώ στο σύνολο των 25 Κρατών Μελών ανέρχεται στα 19.000.034.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Έρευνας Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού της Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΣΥΕ), η ανεργία αυξήθηκε κατά τα έτη 1993-2006. Το 2006 ο αριθμός των ανέργων έφτασε τα 427.410 άτομα (1993: 397.080). Τα διαθέσιμα στοιχεία, όμως, δεν αποτυπώνουν με ακρίβεια το πραγματικό μέγεθος της ανεργίας, γιατί δεν συμπεριλαμβάνουν τη «συγκαλυμμένη ανεργία» στον αγροτικό τομέα, αυτούς που εργάζονται με ελαστικές μορφές απασχόλησης και τους ανασφάλιστους. Παράλληλα, δεν καταγράφουν τα φαινόμενα της υποαπασχόλησης, της εποχιακής ανεργίας, τους 150.000 περίπου νέους που εκπληρούν τη στρατιωτική τους θητεία και γενικά την απασχόληση στην παραοικονομία.
Ιδιαίτερα σοβαρό θα γίνει το πρόβλημα της ανεργίας των νέων, καθώς πολλές επιχειρήσεις αναστέλλουν τη λειτουργία τους, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των προσλήψεων στην Δημόσια Διοίκηση, δυσχεραίνοντας την πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας τη στιγμή που χιλιάδες απόφοιτοι Γυμνασίων, Λυκείων, ΑΕΙ και ΤΕΙ αναζητούν για πρώτη φορά απασχόληση.
Τα στοιχεία της ΕΣΥΕ δείχνουν ότι η ανεργία των νέων κάτω των 29 ετών, εξακολουθεί να παραμένει σε υψηλά επίπεδα, η οποία ανήλθε το 2006 στα 190.823 άτομα ή 17,8% (1993: 235.400 ή 21,7%). Όσον αφορά την ανεργία των νέων κατά φύλο, οι νέες γυναίκες εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, φθάνοντας το 2006 τα 115.290 άτομα ή 24,4% (1993: 144.481 ή 29,8%). Αντίθετα, ο αριθμός των νέων άνεργων ανδρών ανήλθε το 2006 στα 75.530 άτομα ή 12,5% (1993: 90.900 ή 15,1%).
Επίσης, όπως προκύπτει από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία, το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας συγκεντρώνουν οι νέοι και οι νέες ηλικίας 20-24 ετών. Συγκεκριμένα, παρατηρούμε ότι ενώ το 1981 ο αριθμός των ανέργων ηλικίας 20-24 ετών ήταν 41.200, αυξάνεται στον αριθμό των 114.142 μέσα σε μια δεκαετία (1993), και στους 76.000 το 2006. Στην ίδια ηλικιακή κατηγορία η κατανομή των ανέργων κατά φύλο, το 2006, είναι 28.620 για τους άνδρες και 49.375 για τις γυναίκες.
Επιπλέον, από τους 427.410 ανέργους στο σύνολο της χώρας, οι 156.810 ή το 36,7% υπάγονται στην κατηγορία ‘’ΝΕΟΙ’’, στην οποία ανήκουν όλοι αυτοί που δεν εργάστηκαν ποτέ στο παρελθόν και αναζητούν πρώτη φορά εργασία. Μάλιστα, προκύπτει ότι το μεγαλύτερο αριθμό ανέργων, αυτής της κατηγορίας, συγκεντρώνουν οι νέοι και οι νέες ηλικίας κάτω των 29 ετών.
Σε ότι αφορά τους μακροχρόνια ανέργους[1] αυτοί ανέρχονται σε 245.860 άτομα εκ των οποίων οι κάτω των 29 ετών αριθμούν σε 100.200 άτομα (40,8%). Οι μακροχρόνια άνεργοι της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας αποτελούν το 52,5% του συνόλου των ανέργων. Για τους άνδρες και τις γυναίκες τα ποσοστά ανέρχονται σε 46,% και 56,8% αντίστοιχα.
Τέλος, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15, της οποίας το ποσοστό των ανέργων που λαμβάνουν επίδομα ή βοήθεια είναι το χαμηλότερο σε σύγκριση με αυτό των άλλων χωρών.
Η συνολική εικόνα που αποτυπώνεται και από τα επίσημα στοιχεία είναι ότι η ανεργία πλήττει, κατά κύριο λόγο, τη νεολαία, ενώ η υποαπασχόληση και η ετεροαπασχόληση, δηλαδή η εργασία που είναι άσχετη με τις γνώσεις και την ειδικότητα του εργαζόμενου αποτελούν τις βασικές μορφές απορρόφησης των νέων. Επίσης, γίνεται φανερό πως οι άνεργοι νέοι δεν αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία από τους υπόλοιπους άνεργους, ούτε βρίσκεται ‘’στην άλλη όχθη’’ απ’ αυτούς που εργάζονται. Κατά συνέπεια, το πρόβλημα της ανεργίας δεν είναι πρόβλημα μόνο των ανέργων, αλλά όλων των εργαζομένων συνολικά.
Σήμερα, χιλιάδες άνεργοι αποτελούν το τίμημα των μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενων οικονομικών πολιτικών, οδηγούμενοι στην οικονομική εξαθλίωση, στη φτώχεια και την ανέχεια.
Η ανεργία είναι το έδαφος που επάνω του ξετυλίγεται η επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα με την εμβάθυνση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις..
Ακρογωνιαίος λίθος είναι η ένταξη των νέων εργαζόμενων στην παραγωγική διαδικασία στη βάση ενός «νέου» πλαισίου ευέλικτων εργασιακών σχέσεων. Έτσι, η νεολαία αποτελεί το ζωντανό «πειραματόζωο» στο οποίο δοκιμάζονται και πραγματοποιούνται οι πολιτικές ευελιξίας και απορύθμισης στην εργασία.
4. Εργαζόμενη νεολαία και συνδικάτα
Η σημασία του ρόλου της νέας γενιάς εργαζομένων, εκτός από την πλευρά της βιολογικής ανανέωσης του εργατικού δυναμικού, είναι ότι φέρνει μαζί της και το καινούριο, το νέο. Τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει, οι αντιλήψεις της για τη ζωή, ο τρόπος ζωής της, οι ανησυχίες, οι προβληματισμοί, τα οράματά της, οι κρίσεις της για την κοινωνία και την εργασία, είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της. Παρ’ όλα αυτά, οι σχέσεις των εργαζόμενων νέων με το συνδικαλιστικό κίνημα (σ.κ.) είναι υποβαθμισμένη, ενώ η συμμετοχή τους μέσα στις γραμμές του σ.κ. είναι περιορισμένη. Χαρακτηριστικό είναι, όπως επισημαίνει η Γραμματεία Νέων της ΓΣΕΕ ότι από το 1.000.000, περίπου, νέων εργαζόμενων σήμερα στη χώρα μας, τα 2/3 δεν είναι γραμμένα στα συνδικάτα τους, όπως επίσης και οι 200.000 ανήλικοι εργαζόμενοι. Αυτό δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νέων εργαζομένων βρίσκονται έξω από την εμβέλεια του σ.κ., με συνέπεια να προκύπτει ένα μεγάλο πρόβλημα επικοινωνίας των σωματείων με τους νέους. Τα συμπεράσματα από παλαιότερη έρευνα της ΔΗΜΕΛ, η οποία έγινε για λογαριασμό της ΓΣΕΕ, είναι αποκαλυπτικά:
· Μόνο 1 στους 4 νέους είναι μέλος εργατικού σωματείου, με αποτέλεσμα η άρνηση των νέων να συμμετέχουν στο σωματείο να τους οδηγεί και σε ηθελημένη άγνοια ή αδιαφορία. Συχνότερα γίνονται μέλη του σωματείου οι εργαζόμενοι στο δημόσιο σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα και περισσότερο οι άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες.
· Πλειοψηφικά οι νέοι ασκούν κριτική στις συλλογικές οργανώσεις με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε τάσεις απομάκρυνσής τους από την πολιτική και κοινωνική δράση. Μόνο 1 στους 9 νέους δηλώνει μέλος ενός πολιτικού κόμματος, ενώ η αναλογία στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες είναι 1 στους 7. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν έχουν απόψεις για τα πολιτικά πράγματα. Αντίθετα, οι νέοι εργαζόμενοι αξιολογούν τα κόμματα με βάση τα προγράμματα και την ιδεολογία που προβάλλουν και λιγότερο με την ατομική τους εξυπηρέτηση.
· Για τους νέους εργαζόμενους, όπως και για τις μεγαλύτερες ηλικίες, κυριαρχεί η απαίτηση να απασχοληθεί το συνδικαλιστικό κίνημα με τα πραγματικά προβλήματα των εργαζομένων και κυρίως με τα καυτά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι. Απαιτούν μια δυναμική παρέμβαση όχι μόνο στα εργασιακά προβλήματα, αλλά και σ’ εκείνα που ταλαιπωρούν τους εργαζόμενους έξω από τον χώρο εργασίας, όπως αυτά της ποιότητας ζωής. Έτσι, το εκρηκτικό πρόβλημα του περιβάλλοντος κατέχει την πρώτη θέση στην ιεράρχηση των προβλημάτων των νέων εργαζόμενων στο Λεκανοπέδιο Αττικής και στα μεγάλα αστικά κέντρα. Επίσης, μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση στην αξιολόγηση των γενικών προβλημάτων δείχνουν οι νέοι στην ανεργία, την ακρίβεια, το συγκοινωνιακό, τη στέγη, τους μισθούς και φυσικά τις ανθρώπινες σχέσεις. Τέλος, οι νέοι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας αγωνιούν περισσότερο για την ανεργία και το συγκοινωνιακό, ενώ του δημοσίου τομέα για την κατοικία, την υγεία και την παιδεία (ΔΗΜΕΛ, 1989-1990).
Το γεγονός ότι το πιο σημαντικό τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού εκφράζει τις παραπάνω ανησυχίες, αποτελεί πρόκληση προς κάθε κατεύθυνση.
Επίσης, από τα προαναφερθέντα είναι δυνατό να συμπεράνουμε ότι η αδυναμία εκπροσώπησης των νέων εργαζόμενων στα συνδικάτα (σωματεία, εργατικά κέντρα, ομοσπονδίες), εξαιτίας και της ανυπαρξίας σωματείων στις ΜΜΕ του ιδιωτικού τομέα μειώνει τις δυνατότητες συμμετοχής των νέων στις συλλογικές οργανώσεις.
Όσο, λοιπόν, η σύζευξη νέων και συνδικάτων δεν είναι ισχυρή, τόσο το συνδικαλιστικό κίνημα επιβάλλεται να αναπροσαρμόσει τις οργανωτικές και λειτουργικές του γραμμές προκειμένου να τους εντάξει στις γραμμές του και οι νέοι εργαζόμενοι στην χώρα μας να αποκτήσουν συνδικαλιστικά δικαιώματα.
5. Προτάσεις
Η νεολαία, σήμερα, βιώνει ένα παρόν δυσμενές με αβέβαιο μέλλον.
Η ανεργία, η φτώχεια, η χρήση ναρκωτικών και η πτώση της ποιότητας ζωής είναι καθημερινά φαινόμενα. Η ψυχαγωγία έχει υποβαθμιστεί, ο πολιτιστικές δραστηριότητες έχουν ατονήσει, οι κοινωνικές σχέσεις έχουν ελαχιστοποιηθεί, η αδιαφορία και η αποξένωση κυριαρχούν.
Τα προβλήματα αυτά που αντιμετωπίζει η εργαζόμενη νεολαία και άλλα ακόμη (π.χ. ναρκωτικά κτλ.), καταρρακώνουν την προσωπικότητα του νέου και της νέας. Διότι, όλα είναι «υπό αίρεση»: η απασχόληση, η αμοιβή, το ωράριο, η κοινωνική ασφάλιση, ο βασικός μισθός, οι εργασιακές δεξιότητες, η ψυχαγωγία, η κάλυψη των ενδιαφερόντων τους, τα οράματα και οι φιλοδοξίες, η οικογένεια και τέλος η σχέση τους με την κοινωνία. Την ίδια στιγμή επιχειρείται η μείωση του ελεύθερου χρόνου και η μη συμμετοχή στα κοινά (στον εργασιακό χώρο, τη γειτονιά, την τοπική αυτοδιοίκηση, τους πολιτικούς και πολιτιστικούς φορείς κτλ.), εφόσον η βασική σκέψη και ενέργεια εξαντλείται στην ύπαρξη ή όχι της εργασίας, ενώ εντείνεται ο ανταγωνισμός για «μια θέση στον ήλιο».
Οι ασφυκτικοί ρυθμοί σπουδών, τα φροντιστήρια, η συνεχής αναζήτηση εργασίας, η διπλοβάρδια, η υπερωρία, η ελαστικότητα στα ωράρια, η εντατικοποίηση των ρυθμών δουλειάς, δεν έχουν καταργήσει μόνο το 8ωρο ή το πενθήμερο, αλλά και το ρεπό, άρα και τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου.
Το μοντέλο της «απασχολησιμότητας» είναι η σύγχρονη ταυτότητα της νεολαίας. Ένα μοντέλο, το οποίο οδηγεί άμεσα στην υποταγή και την πλήρη εξάρτηση από τον εκάστοτε εργοδότη, όπου η νεολαία συνηθίζει να μην απαιτεί, να μη διεκδικεί, να μην αντιστέκεται, αγνοώντας την αλληλεγγύη και τη συλλογική δράση.
Η ΓΣΕΕ στην αναπτυξιακή της πρόταση διεκδικεί την αντικατάσταση αυτού του μοντέλου με αυτό της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, της οικονομίας της γνώσης, της αύξησης της απασχόλησης και της πραγματικής σύγκλισης.
Έτσι, στο πλαίσιο αυτού του μοντέλου η συλλογική διαπραγμάτευση αντικαθιστά την ατομική διαπραγμάτευση και την ατομικοποίηση. Ταυτόχρονα προωθεί και ενισχύει την συμμετοχή στην παραγωγική διαδικασία και την διεκδίκηση αύξησης τμήματος του παραγόμενου πλούτου στους εργαζόμενους.
Όμως, αναδεικνύεται η αναγκαιότητα εκτός από την διαμόρφωση, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του νέου αναπτυξιακού μοντέλου να σχεδιαστούν και υλοποιηθούν ειδικότερα μέτρα προώθησης της απασχόλησης των νέων. Πιο συγκεκριμένα, προς αυτή την κατεύθυνση διάφοροι φορείς (συνδικάτα, σύλλογοι, πολιτικές νεολαίες κτλ.), έχουν επεξεργαστεί αντίστοιχες προτάσεις, οι οποίες συμπυκνώνονται στα εξής:
· Ίση αμοιβή για ίση εργασία μέσα από την εφαρμογή των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας (ΣΣΕ) και σε καθεστώς πλήρους και σταθερής απασχόλησης. Όλοι οι μαθητευόμενοι να αμείβονται με τον κατώτερο μισθό της ΕΓΣΣΕ.
· Μείωση των ωρών εργασίας στις 35 ώρες, χωρίς μείωση των αποδοχών. Ήδη η εφαρμογή του 35ωρου θα αυξήσει την απασχόληση σε 130.000 άτομα περίπου, ενώ υπολογίζεται ότι θα διασωθούν επαπειλούμενες θέσεις εργασίας της τάξης των 45.000 ατόμων (ΙΝ.Ε/ΓΣΕΕ, 1997).
· Οι νέοι που ζητούν πρώτη φορά εργασία, καθώς επίσης οι απόφοιτοι όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης να θεωρούνται άνεργοι και να δικαιούνται επίδομα ανεργίας σε περίπτωση που μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα δεν θα βρουν εργασία. Ταυτόχρονα, να υπάρξει κοινωνική πολιτική, ιδιαίτερα για τους ανέργους (περίθαλψη, δωρεάν μετακίνηση, ψυχαγωγία κτλ.).
· Απαγόρευση της παιδικής εργασίας.
· Για τους εργαζόμενους μαθητές, σπουδαστές και φοιτητές να καθιερωθεί η εξάωρη εργασία χωρίς μείωση των αποδοχών και να δίνεται άδεια μετ’ αποδοχών στις περιόδους των εξετάσεων, χωρίς περιορισμό ορίου ηλικίας.
· Να δημιουργηθεί δημόσιο σύστημα συνεχούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης για τους νέους.
· Να δημιουργηθούν μέσα στους χώρους εργασίας αίθουσες ψυχαγωγίας με βιβλιοθήκη, μουσική, παιχνίδια κ.ά., ώστε να πάψει οι νέοι και οι νέες εργαζόμενοι, -ες να υποσιτίζονται πνευματικά και έτσι να μπορούν να καλύψουν τον ελεύθερο χρόνο τους δημιουργικά.
Τέλος, είναι αναγκαίο να βρεθούν τρόποι δραστηριοποίησης της εργαζόμενης νεολαίας στις συνδικαλιστικές οργανώσεις (πρωτοβάθμια σωματεία, δευτεροβάθμιες ομοσπονδίες και εργατικά κέντρα), με τη δημιουργία Επιτροπών Νέων εργαζόμενων παντού, στις οποίες οι νέοι θα προωθούν τις διεκδικήσεις τους. Κάθε Επιτροπή Νέων θα έχει μόνιμες επιτροπές ανέργων, καθώς επίσης επιτροπές για τους εργαζόμενους σε άτυπες μορφές εργασίας, για τους ανήλικους εργαζόμενους και για τους άνεργους επιστήμονες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου