RENT A... WORKER - ΕΨΙΛΟΝ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 03/08/2008

ΡΕΠΟΡΤΑΖ
Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ



Ενοικιάζονται εργαζόμενοι - τιμές λογικές

Είναι οι «όμηροι» του διπλα­νού γραφείου. Τριαντάρη­δες στην πλειονότητα τους, «εξέχοντα μέλη» της γενιάς των 700 ευρώ, δουλεύουν σκληρά, σε συνθήκες εξευ­τελιστικές, εισπράττοντας για μπόνους αβεβαιότητα, φόβο, απαξία. Στη χώρα μας ξεπερνούν ήδη τους 25.000, αν και είναι «αόρατοι» ακό­μα στα μάτια των πολλών. Οι νοικιασμένοι εργαζόμε­νοι είναι αυτό ακριβώς που ονειρεύεται η «νέα εποχή» για όλους μας: επισφαλείς, ανασφαλείς και αναλώσι­μοι. Σήμερα μιλούν στο ΕΨΙ­ΛΟΝ για τη ζωή μέσα και έξω από το γραφείο, κρύβο­ντας τα πρόσωπα τους - για ευνόητους λόγους.


ΚΕΙΜΕΝΟ | ΝΤΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
(dida@enet.gr)




«Δεν είμαστε πάπιες, είμαστε αετοί». Άστραφτε και βροντούσε ο τότε υπουρ­γός Απασχόλησης, Γεράσιμος Γιακουμάτος, όταν πριν από ένα χρόνο είχε ερω­τηθεί από τον Αλέκο Αλαβάνο για τους νοικιασμένους εργαζόμενους. Δεν έκα­νε την πάπια ο αετός της πολιτικής, αλλά κλαυθμύρισε ελαφρώς για το χάος που παρέλαβε από το ΠΑΣΟΚ, για το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας που ήταν δια­λυμένο και για την ταμπακιέρα ούτε λέξη.

Στο μεταξύ, φαίνεται πως αυτό θα είναι το κοινό μας μέλλον, αφού η νοικιασμένη ερ­γασία είναι η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη μορφή απασχόλησης της τελευταίας 20ετίας. Στην Ελλάδα μόνο σε δύο τράπεζες του ευ­ρύτερου δημόσιου ενδιαφέροντος εργά­ζονται, σύμφωνα με πληροφορίες, πάνω από 5.000 «ενοικιαζόμενοι», ενώ συνολικά σε όλη τη χώρα αυτοί ξεπερνούν τις 25.000. Στα τρόφιμα, στις κατασκευές, στα ορυ­χεία, στα γραφεία και σε ΔΕΚΟ ακριβώς δί­πλα μας υπάρχουν συνάδελφοι που κάνουν την ίδια δουλειά σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας. Το 2001 η κυβέρνηση Σημίτη επέ­τρεψε την ενοικίαση εργαζομένων. Οι εται­ρείες ενοικίασης ξεφύτρωσαν σαν μανιτά­ρια. Σήμερα, είναι πάνω από 10 οι εταιρείες που πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες μέχρι διευθυντές.
Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 μέ­χρι σήμερα το μέγεθος του κλάδου έχει δι­πλασιαστεί στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. των «15». Ο μύθος τους θέλει νέους, ανειδίκευτους, χαμηλού επαγγελματικού προ­φίλ. Στην πραγματικότητα είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, εξειδικευμένοι, με του­λάχιστον ένα πτυχίο. Ένας στους 4 Ευρω­παίους δεν εργάζεται αλλά «απασχολείται» με συνθήκες που θυμίζουν περισσότερο το Λονδίνο του Μαρξ παρά το 2008: ατελείω­τες ώρες, καθόλου υπερωρίες, κανένα επίδομα, καμία ασφάλεια. Οι νοικιασμένοι δεν μπορούν καν να συνδικαλίζονται.
Γι' αυτό στάθηκε κάτι παραπάνω από δύ­σκολο το να συναντήσω τους σκλάβους του γραφείου που πολύ πρόσφατα συγκρότη­σαν το Φόρουμ Νοικιασμένων Εργαζομέ­νων. Χρειάστηκαν πολλές μεσολαβήσεις, αρκετές εγγυήσεις και μια διαπραγμά­τευση δύο εβδομάδων για να γίνει αυτό το ρεπορτάζ. Πάνω από όλα το να είσαι νοι­κιασμένος σημαίνει ότι αύριο το πρωί μπο­ρείς να απολυθείς, χωρίς καμία αποζημίω­ση μόνο και μόνο γιατί η φάτσα σου δεν αρέσει στο αφεντικό. Πόσο μάλλον αν το καταγγείλεις δημόσια. Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αποδεικνύ­ουν πως οι νοικιασμένοι είναι εργαζόμενοι δεύτερης ταχύτητας και σαφέστατα δεν εξε­λίσσονται, δεν μετεκπαιδεύονται, υφίστα­νται βία στο χώρο εργασίας. Το χειρότερο όλων είναι, όπως σημειώνουν οι ερευνητές, πως υπάρχει ένας δείκτης που δεν είναι με­τρήσιμος: ο φόβος και η αγωνία τους.
Κι άλλος ένας, θα πρόσθετα: η ντροπή. «Ξέρεις τι είναι να έχω φτάσει 30 χρόνων, να ζω ακόμα με τους γονείς μου και να μην μπορώ να δώσω ούτε 400 ευρώ για το σπίτι; Κι αυτό δεν φαίνεται να τελειώνει που­θενά». Ο Άγγελος δουλεύει ως νοικιασμέ­νος εδώ και μία 5ετία. Στην αρχή πίστευε πως κάνει ένα καλό ξεκίνημα, πως επιτέ­λους θα έχει κάτι να συμπληρώσει στο κου­τάκι «προϋπηρεσία» του βιογραφικού του. «Ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. Στην τράπεζα που δουλεύω δουλεύουν από το 1998 ενοικιαζόμενοι, πρώτα μέσα από την εταιρεία intersis, μετά μέσα από την dataplan, μετά από την delta singular, έπειτα από την axion plan. Όλες αυτές οι εταιρείες ουσια­στικά συστήνονται προκειμένου η τράπεζα να μην τους προσλάβει η ίδια, να μην έχουν τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Εξαπατά τους ανθρώπους μία τράπεζα η οποία βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο. Φαντάσου τι γίνεται αλλού».

Αυτή τη στιγμή οι «outsiders» της αγο­ράς (όλοι όσοι δηλαδή αναζητούν εργασία ή απασχολούνται βάσει άτυπου ή αβέβαι­ου καθεστώτος) είναι μειοψηφία σε σχέση με όσους έχουν μόνιμη και πλήρη απα­σχόληση («insiders»). Αυτό με απλά λόγια σημαίνει «αγορά εργασίας δύο ταχυτήτων».
Τα ευρωπαϊκά κείμενα όμως και οι εισηγή­σεις των στελεχών της Ένωσης, που συνή­θως τυπώνονται στις σομόν σελίδες και οι περισσότεροι δεν τα διαβάζουμε, είναι απο­καλυπτικά. Γράφει η «Ελευθεροτυπία»: «Το εργασιακό τοπίο αναμένεται να έχει την ακό­λουθη εικόνα μετά τις προωθούμενες αλ­λαγές: Ενίσχυση των ιδιωτικών ΟΑΕΔ, ευ­χέρεια δανεισμού εργαζομένων σε άλλες επιχειρήσεις, εργασία με το κομμάτι, υπο­χώρηση των κλαδικών μισθών υπέρ των ατομικών συμβάσεων». Άρα έχει δίκιο ο Γιώργος όταν μου λέει «οι φίλοι και οι γνωστοί που μαθαίνουν πως είμαι νοικιασμέ­νος γουρλώνουν τα μάτια τους. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι όταν το πρωτοακούν νομίζουν ότι κάνω κονσομασιόν. Παι­διά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα».


----------------------------------
«Όσοι μαθαίνουν ότι είμαι νοι­κιασμένος γουρλώνουν τα μά­τια. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι, όταν το πρωτοακούν, νομίζουν ότι κάνω κονσομανσιόν. Παιδιά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα», λέει ο Γιώργος σκιαγραφώντας το πα­ρόν αλλά κυρίως το μέλλον. Πράγματι, από το 2001, όταν η κυβέρνηση Σημίτη επέτρεψε την ενοικίαση εργαζομένων, οι εταιρείες ενοικίασης αυξήθη­καν σαν μανιτάρια. Σήμερα είναι πάνω από 10 και πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες έως διευθυντές!
----------------------------------


Η Έλενα είναι μητέρα δύο παιδιών, αριστεύσασα στο πανεπιστήμιο, με το μετα­πτυχιακό και τις γλώσσες της. «Η ενοικία­ση είναι ομηρία. Όχι μόνο δεν αντιδράς και δεν διεκδικείς καλύτερες συνθήκες εργα­σίας, ή έστω όσα δικαιούσαι, αλλά ούτε καν μπορείς να οργανώσεις υποτυπωδώς τη ζωή σου. Φανταστείτε έναν δεσμώτη των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, να προσπαθεί να πληρώσει το νοίκι του, τους λογαρια­σμούς του, τη διατροφή του. Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι για έναν τέτοιο εργα­ζόμενο να ανοίξει "το δικό του σπίτι". Τι μα­κροπρόθεσμο σχεδιασμό μπορεί να κάνει; Τι στόχους μπορεί να βάλει στη ζωή του;»
Όταν οι υπουργοί μιλάνε για ευελιξία και ανταγωνιστικότητα, ανθρώπινο κρέας μυ­ρίζει. Η περίφημη δε «ευελασφάλεια», το νέο μάντρα των αγορών, είναι μια άλλη λέξη για το λούκι. Έτσι το περιγράφει ο Γιάννης: «Πρώτα περνάς το λούκι των συμβάσεων ορισμένου χρόνου κι όταν καταφέρεις να υπογράψεις σύμβαση αορίστου χρόνου, ύστερα από λίγο απολύεσαι. Προσπαθείς να επιβιώσεις με το ελεεινό επίδομα του τα­μείου ανεργίας και, τελικά, έπειτα από ορι­σμένους μήνες επαναπροσλαμβάνεσαι από τον ίδιο άμεσο εργοδότη για λογαριασμό του ίδιου έμμεσου εργοδότη, στο ίδιο (ή έστω σε παραπλήσιο) αντικείμενο εργασίας με συμβάσεις και πάλι ορισμένου χρόνου! Χωρίς να γνωρίζεις καν στο διάστημα της ανεργίας σου αν πρόκειται να προσληφθείς εκ νέου από τον άμεσο εργοδότη, έστω για κάποια νέα δουλεία σε νέο έμμεσο εργο­δότη! Αυτή είναι η περίφημη "ευελιξία" ή "κινητικότητα" στην αγορά εργασίας».

Έχετε πολλές άγνωστες λέξεις; Κι εγώ. Άμεσος εργοδότης λοιπόν είναι η Εταιρεία Προσωρινής Απασχόλησης (ΕΠΑ) που προ­σλαμβάνει και πληρώνει. Όμως, ο εργαζό­μενος παρέχει την εργασία του σε μια δεύ­τερη επιχείρηση, τη «χρήστρια επιχείρηση» (μην ανατριχιάζετε - χρησιμοποιώ κατά λέξη την ορολογία). Η ΕΠΑ παραχωρεί τον εργαζόμενο στη χρήστρια επιχείρηση ένα­ντι αμοιβής, με βάση σύμβαση του εμπο­ρικού δικαίου (ναι, εξακολουθώ να αναφέ­ρομαι σε ανθρώπους). Ο εργαζόμενος υπάγεται στο εργασιακό καθεστώς της δανείζουσας επιχείρησης. Έτσι, η χρήστρια επιχείρηση αποφεύγει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από την εργοδοτική ιδιότητα: δεν πληρώνει αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης και... παρακάμπτονται οι νόμι­μες αποδοχές και όροι εργασίας. Η σύμβα­ση εργασίας μεταξύ εργαζόμενου - ΕΠΑ συ­νήθως είναι πολύ περιορισμένης χρονικής διάρκειας. Όπως εξηγεί η Σοφία Λουπασάκη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, «με τον τρόπο αυτό η χρή­στρια επιχείρηση καλύπτει ανάγκες χωρίς να προσλαμβάνει προσωπικό μειώνοντας έτσι τις δαπάνες, ενώ η ΕΠΑ εισπράττει από τη χρήστρια επιχείρηση τη συμφωνημένη αμοιβή, χωρίς να έχει την υποχρέωση στη συνέχεια να αναζητήσει εργασία για τον ερ­γαζόμενο ή να του καταβάλει μισθό στο διάστημα μεταξύ δυο αποστολών».
«Νομίζω ότι η μέρα που ένιωσα χειρό­τερα από ποτέ ήταν όταν συνδικαλιστές ήρ­θαν στο γραφείο για να μοιράσουν προε­κλογικό υλικό. Όταν τους είπα "παιδιά, είμαστε νοικιασμένοι", μας άρπαξαν τα φυλ­λάδια από τα χέρια. Βλέπεις, εμείς δεν ψη­φίζουμε για το σωματείο. Το μόνιμο προ­σωπικό διατηρεί μια αλαζονική στάση σε αυτό που βιώνουμε καθημερινά. Από τη μία δεν αντιλαμβάνεται αυτό που συμβαίνει και από την άλλη διαπιστώνουν ότι οι εργα­σιακές συνθήκες που βρίσκονται οι ίδιοι τώρα (bonus,σταθερότητα) πιθανόν στο μέλλον να μην υπάρχουν». Ο Πάτροκλος εί­ναι ένα ευγενικό, θυμωμένο αγόρι 27 χρό­νων. Ο θυμός είναι συνήθως η άλλη όψη του φόβου. Κι όπως αποδεικνύουν όλες οι έρευνες, όσο μεγαλύτερη είναι η απόκλιση από την «παραδοσιακή» (δηλαδή την πλή­ρη) απασχόληση, τόσο μεγαλύτερος ο κίν­δυνος επισφάλειας, τόσο μεγαλύτερη η ανασφάλεια του εργαζόμενου.

«Είναι μεγάλη η προσπάθεια των αφε­ντικών να χαράξουν βαθιές διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε εργαζόμενους που δουλεύουν δίπλα δίπλα. Ούτε λόγος για επί­δομα Η/Υ κι ας εργάζεσαι σε Η/Ύ. Ούτε λό­γος για επίδομα ακουστικών κι ας εργάζε­σαι σε τηλεφωνικό κέντρο. Ούτε λόγος για επίδομα βάρδιας κι ας δουλεύεις με βάρ­διες. Όσο για τα μπόνους παραγωγικότη­τας, αυτά τα παίρνουν "άλλοι". Κι ο διπλανός σου σχολάει μισή ώρα νωρίτερα κάθε μέρα... Για χάρη του διαχωρισμού μπορεί και να μην μας κοινοποιούνται πράγματα που έχουν σχέση με το αντικείμενο με το οποίο ασχο­λούμαστε εις βάρος της δουλειάς».
Ο Πάτροκλος ανήκει στο 43% των πτυ­χιούχων πανεπιστημίου που 5 χρόνια μετά την αποφοίτηση τους δεν είναι ακόμα «επαγγελματικά ενταγμένοι». Είναι άνεργοι, επισφαλώς απασχολούμενοι, ετεροαπασχολούμενοι. Ο κόσμος που ζει ο Πάτροκλος δεν έχει καμία σχέση με αυτόν που γνώρι­σε ο πατέρας του. «Έβαλα μέσο για να βρω αυτή τη δουλειά. Μέσο, το καταλαβαίνεις; Παρακάλεσα να με νοικιάσουν».


----------------------------------
Το να είσαι νοικιασμένος σημαί­νει ότι κάνεις την ίδια δουλειά με τους εργαζόμενους του διπλανού γραφείου δίχως να ‘χεις τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Σημαίνει πως πιέζεσαι να δουλεύεις πέρα απ' το 8ώρο δίχως υπερωρίες, επι­δόματα, μπόνους παραγωγικότητας. Σημαίνει ότι βιώνεις την αλαζονική στάση των μόνιμων συναδέλφων σου απέναντι σ' αυτό που ζεις. Σημαίνει ότι μπορείς να απολυθείς αύριο το πρωί, χωρίς λόγο και χωρίς καμιά αποζημίωση. Πάνω απ' όλα σημαίνει ότι δεν μπορείς να ορί­σεις την ίδια σου τη ζωή.
----------------------------------


Στο «1984» του Όργουελ μία από τις πρώτες κινήσεις που κάνουν οι εξουσιαστές εί­ναι να αλλάξουν το νόημα των λέξεων. Κά­πως έτσι και στην Ευρώπη η εργασία μέσα σε μια νύχτα έγινε «πλήρης επισφαλής απα­σχόληση», «ευέλικτη ασφάλεια» -ελληνι­κή εκδοχή της flexicurity - «εξαρτημένη αυτοαπασχόληση», «αδήλωτη απασχόληση». Έτσι και η ενοικίαση εργαζομένων στις περισσότερες περιπτώσεις βαφτίζεται outsourcing (εξωτερίκευση εργασιών μιας εταιρείας με ανάθεση έργου σε άλλη). Πίσω από αυτή την κομψή λέξη κρύβονται χι­λιάδες περιπτώσεις εργαζομένων. Άνθρωποι που για 5,6,7 και 8 συνεχόμενα χρόνια εργάζονται στον ίδιο έμμεσο εργοδότη και στο ίδιο αντικείμενο. Πολλές φορές οι άν­θρωποι αυτοί γίνονται μπαλάκι.

Η Λούκια είναι μία από αυτούς: «Όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω εργαστεί ούτε μία μέρα για τον άμεσο εργοδότη, περνάω από τις εγκαταστάσεις του μόνο για να πάω στο λο­γιστήριο, δεν έπαψα ούτε στιγμή να εργά­ζομαι στον έμμεσο εργοδότη. Απλώς αλ­λάζουν οι εταιρείες που με νοικιάζουν». Αυτό εκτός του ότι είναι εντελώς παράνομο (ο νόμος προβλέπει πως αν εργάζεσαι πέραν του 18μήνου σε μια εταιρεία, οφείλει να σε μονιμοποιήσει) έχει σοβαρές συνέπειες για τους εργαζόμενους. Εφόσον φαίνεται ότι ο νοικιασμένος εργαζόμενος εργάζεται σε εταιρεία outsourcing, δεν αναγνωρίζεται ότι εργάζεται ως δανεισμένος και συνεπώς δουλεύει με τους μισθούς και τα ωράρια που εφαρμόζει ο άμεσος εργοδότης. Έτσι, δουλεύεις ως τραπεζοϋπάλληλος υπό συν­θήκες ανειδίκευτου εργάτη.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θέτει ζήτημα συνταγματικότη­τας του νομοθετικού πλαισίου ως προς την «επιχειρηματική δραστηριότητα» των «εται­ρειών προσωρινής απασχόλησης». Η Επι­τροπή επιμένει πως οι εταιρείες αυτές λει­τουργούν εις βάρος βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσβάλλουν βάναυσα την προσωπικότητα των δανειζόμενων εργα­ζομένων και αντίκεινται στα περί προστασίας της προσωπικότητας και της εργασίας του Ελληνικού Συντάγματος.


----------------------------------
Για τον Άγγελο, την Έλενα, τη Λούκια, τον Πάτροκλο, τον Γιώρ­γο, η νοικιασμένη εργασία ήταν μια διέξο­δος από την ανεργία. Ένα ξεκίνημα... Κάτι προσωρινό που όμως έγινε μόνιμο, μετα­τρέποντας τους σε όμηρους μιας αγοράς δύο ταχυτήτων, που τους πουλά και τους αγοράζει ως «εμπόρευμα». Μπαλάκια ανάμεσα σε εργοδό­τες άμεσους και έμ­μεσους, σε λέξεις, όπως flexicurity, ευελασφάλεια, κινητικό­τητα, που οι πολλοί δεν κατανοούν, αλλά οι ίδιοι βιώνουν στο πετσί τους.
----------------------------------


Οπότε οι συναντήσεις μου μαζί τους έγι­ναν σε συνθήκες πλήρους συνωμοτικότητας. Πώς γνωριστήκατε; - αυτονόητη η πρώτη ερώτηση. «Για να γνωριστούμε μεταξύ μας, προηγήθηκαν οι απεργίες για το ασφαλιστικό, στήθηκε το μπλογκ των Νοι­κιασμένων Εργαζομένων (www.noikiasmenoi-ergazomenoi.blogspot.com) κι αρχίσαμε λίγο λίγο να βγαίνουμε από τα καβούκια μας και να μιλάμε μεταξύ μας κάπως πιο ανοιχτά. Μετά, το μπλογκ λειτούργησε σαν κράχτης, ο ένας έφερε άλλον έναν, την επό­μενη άλλους δύο και πάει λέγοντας. Χρει­άζεται οι νοικιασμένοι να είμαστε ενωμέ­νοι και να έχουμε συνδικαλιστική οργάνωση. Είδαμε τη συγκρότηση σωματείου νοικια­σμένων σαν αναγκαίο κακό, γιατί τα συν­δικάτα αρνούνται να μας καλύψουν. Τού­το δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν επιθυμούμε να αναπτύξουμε κοινή δράση με τους υπό­λοιπους εργαζόμενους. Αλλά για να πετύχουμε αυτή την ενότητα βλέπουμε ότι κι εμείς πρέπει να συγκροτηθούμε σε κάτι».
Οι κοινωνιολόγοι τους αποκαλούν baby loosers. Είναι η γενιά που δεν μπορεί να πα­ντρευτεί και να κάνει παιδιά, αφού δεν έχει τα μέσα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπι­στημίου Αθηνών, μόνο 3 στους 10 30άρηδες μπορούν να εγκαταλείψουν την πατρι­κή εστία. Από την Ιταλία όπου γεννήθηκε το κίνημα της γενιάς των 700 ευρώ ως την Ισπανία και το κίνημα «Ποτέ στη γαμημέ­νη τη ζωή μου δεν θα αποκτήσω σπίτι», αλλά ακόμα και την πάλαι ποτέ προχωρη­μένη Σκανδιναβία, σε όλη την Ευρώπη οι 30άρηδες ασφυκτιούν. Δεν είναι τυχαίο που στα περιοδικά και τις ιστοσελίδες τους βρίσκουν χώρο κείμενα σαν κι αυτό: «Οι σύγχρονοι εργάτες ζουν μονάχα τόσο όσο βρίσκουν δουλειά και βρίσκουν τόσο δουλειά όσο η δουλειά τους αυξάνει το κεφά­λαιο των αστών. Αυτοί οι εργάτες, που εί­ναι αναγκασμένοι να πουλιούνται κομμα­τάκι κομματάκι, είναι ένα εμπόρευμα όπως κάθε άλλο και γι' αυτό είναι εκτεθειμένοι σ' όλες τις εναλλαγές του ανταγωνισμού, σε όλες τις διακυμάνσεις της αγοράς.
Γι’ αυτό τα έξοδα που στοιχίζει ο εργά­της περιορίζονται σχεδόν μονάχα στα μέσα ύπαρξης που χρειάζεται για τη συντήρη­ση του και τη διαιώνιση του.
Όταν συμπληρωθεί η εκμετάλλευση του εργάτη από τον εργοστασιάρχη, τότε πέφτουν πάνω του τα άλλα τμήματα της αστικής τάξης: ο σπιτονοικοκύρης, ο μπα­κάλης, ο ενεχυροδανειστής...». Είναι ο Μαρξ και ο Ένγκελς που μιλάνε. Αίσιον κι ευτυ­χές το 1848...